Wij leven in een tijd waarin het recht en regels prominent aanwezig zijn in het alledaagse leven. De een vindt dat niet genoeg en roept om meer regels om van alles aan banden te leggen en te reguleren. De ander heeft het over de juridisering van de samenleving en roept om deregulering, minder regels. Vaak zijn regels noodzakelijk. Een noodzaak met ongewenste neveneffecten tot gevolg, zoals de totstandkoming van zogenaamde symboolwetgeving, wetgeving om wetgeving.
De aanwezigheid van het recht in de samenleving komt onder meer tot uitdrukking in begrippen als: arbeidsrecht, familierecht, consumentenrecht, ondernemingsrecht, strafrecht, belastingrecht en internetrecht. In het internationale recht is er ook het zogeheten oorlogsrecht. Al is dat deel van het recht meer politiek georiënteerd dan het nationale recht, maar dat is weer een ander onderwerp. Kortom er zijn haast geen maatschappelijke gebieden waarop niet een vorm van recht van toepassing is.
Is er dan zoveel recht? Zijn er zoveel wetten? In een rechtsstaat zou het aantal (het getal) niet moeten uitmaken, als het maar kwalitatief gezien goede wetten zijn. Toch is de rechtsstaat geen vanzelfsprekendheid. Het is nooit af en altijd aan vele uitdagingen en bedreigingen onderhevig.
Zo is de toegang tot het recht niet gewaarborgd voor een ieder. Voor rechtzoekenden met een minimuminkomen geldt een eigen bijdrage. Middeninkomens moeten zelf voor de juridische kosten opdraaien. Tel daarbij de griffierechten die in veel gevallen tot honderden euro’s kunnen oplopen en de toegang tot het recht is voor veel justitiabelen een illusoire aangelegenheid.
Is mediation dan een beter alternatief? Mediation is en blijft een vorm van alternatieve geschillenbeslechting, zoals bemiddeling en arbitrage. Niet alle geschillen lenen zich voor een oplossing onder een boom en onder het genot van een kop koffie of thee met een koekje erbij. Het zwaard, de weegschaal en de blinddoek van Vrouwe Justitia vervullen een essentiële rol binnen het rechtssysteem.
Omgaan met de “juridisering van de samenleving” is en blijft een aandachtspunt. De zogeheten juridisering dient in samenhang te worden bekeken met andere voor een rechtsstaat essentiële zaken, zoals de toegang tot het recht en de rechter. Er zijn in een samenleving meer conflicten dan het aantal dat uiteindelijk bij de rechter komt. Veel geschillen worden op een andere manier opgelost of lossen zich van zelf op. Als de te verwachten kosten van een proces hoog zijn, zie je daar immers gemakkelijk van af. Onrecht blijft daarmee indirect bestaan. Tegen die achtergrond is de juridisering slechts het spreekwoordelijke topje van de ijsberg.
Auteur: mr. M. el Hachmioui